U zadnje vrijeme mnogo je polemike o poligrafskom instrumentu i njegovim mogućnostima, pogotovo kada se priča o dokazivanju da li neko govori istinu ili ne.

Upravo tu se dešavaju greške u interpretaciji i onoga šta u suštini poligraf predstavlja.

Čitav koncept poligrafskog testiranja zasnovan je na fiziološkim reakcijama autonomnog dijela centralnog nervnog sistema na stimuluse u obliku pitanja. Sama riječ autonomnog upućuje na nešto što nismo u mogućnosti da kontrolišemo, tj. nije pod našim uticajem voljnog sistema.

Gledano sa psihološke strane, ne postoji “standardizovana reakcija” ljudi na stimulus, ali fiziološka reakcija autonomnog centralnog nervnog sistema na određene stimuluse je uglavnom ista ili slična kod većine.

Postoje psihološki aspekti koji su veoma bitni u procesu poligrafskog testiranja,  ali se oni ne baziraju na nagađanju čovjekovog funkcionisanja u određenim situacijama. Suština je u prepoznavanju prioriteta kojima se osoba u datom trenutku vodi.

Kada više naučnika iz raznih oblasti  kao i stručnjaka spoje svoja znanja i saznanja, neminovno se dolazi do kreiranja instrumenta koji, na žalost, nekom dijelu populacije može zadati glavobolje. Istovremeno, drugom dijelu populacije odnosno većini je taj instrument dobar saveznik. Upravo je to jedan od naših ciljeva da razvijamo svijest o poligrafskom instrumentu i napravimo ambijent gdje poligraf neće biti “bauk” kao što to i nije, te da se koristi na najbolji mogući način. Da pomaže.

Izvještaj poligrafiste neće reći da je osoba lagala ili ne (kako se to narodno govori a i tumači), već će reći da li je neko pokazao “značajnu reakciju na određena pitanja”. Prema tome, ne radi se o dokazivanju laži ili istine već o činjeničnom stanju nečije snimljene reakcije na stimulus.

Postoji čitava mašinerija stručnjaka koji su naučnim metodama došli do “standardizovanih formata i tehnika” koji govore da su pouzdanost i valjanost istih 97%, u čemu vodeću ulogu ima APA – Američka poligrafska asocijacija.

Rezultati poligrafskog testiranja kod nas nisu sudski dokaz koji se koristi, ali ne treba zanemariti činjenicu da jeste u nekim drugim, razvijenim zemljama. Također, to je jedan od prioritetnih zadataka APPI da radi na tome da se poligrafsko testiranje uvrsti kao dokaz na našim prostorima. Prije toga potrebno je spriječiti sve moguće zloupotrebe vodeći računa o tome ko i na koji način koristi poligrafske instrumente. 

Pitanje koje se postavlja je: Zašto su pojedinci toliko protiv poligrafskog testiranja, a redovno se koristi i svakodnevno pomaže, u svim oblastima… vjerovatno zato što opet onom nečasnijem manjem dijelu populacije odgovara konfuzna situacija nego činjenično stanje i istina. 

Razumijemo da je podložnost manipulaciji ispitanika i ispitivača prisutna, ali potrebno je da radimo na stvaranju uslova da iskorijenimo i taj segment. Dobro edukovanom i školovanom poligrafisti neće se desiti greška da nekoga proglasi „lažljivcem“ ili „iskrenom osobom“, niti da obezvrijeđuje praksu i svoje znanje kršeći kodekse rada, čime dovodi u rizik svoje licence za rad i opstanak u profesionalnom svijetu.

Mnogo stvari možete pročitati na internetu o poligrafskom testiranju, čak i o načinima varanja na istom. Možda ste bili u mogućnosti i da prisustvujete demonstraciji testiranja, ali sve to ne može objasniti šta je poligraf i kako čitava poligrafska profesija funkcioniše. Za osnovno znanje o poligrafu vam je neophodna sertifikovana edukacija.

Svi mogu da sumnjaju i zauzmu lični stav, ali ne treba donositi sudove bez nepotpunog znanja. To je kao da sudite o knjizi na osnovu njenih korica, ili da smatrate da su svi ćelavi ljudi opasni likovi, a možda je samo nekom studentu psihologije prije vremena opala kosa.

Saša Milovanović, predsjednik APPI

Asocijacija psiholoških i poligrafskih ispitivanja